Σε αναζήτηση νέων δρόμων (με αφορμή το La Strada, στο Εθνικό Θέατρο)

Του Χρίστου Καλουντζόγλου
Ένας βίαιος πλανόδιος καλλιτέχνης, ο Ζαμπανό, που συμβολίζει τον φασισμό σε όλες του τις εκδοχές, μια ονειροπόλα νεαρή, η Τζελσομίνα, που την αγοράζει ο Ζαμπανό από τη μάνα της για 10.000 λιρέτες κι ένας ευαίσθητος παλιάτσος, ο Τρελός, που πιστεύει πως «όλα έχουν ένα σκοπό». Με φόντο το τσίρκο, όπου συνυπάρχουν όλοι οι χαρακτήρες που βρίσκονται διαρκώς «στο δρόμο». La Strada δια χειρός Φελίνι, μία εμβληματική ταινία - σχόλιο για την ανθρώπινη επικοινωνία, την ποίηση, τη μοναξιά, τη βία.
Η ομάδα FlyTheatre, 65 χρόνια αφότου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά, προσεγγίζει το κλασικό αριστούργημα του Φελίνι με το δικό της τρόπο και βρίσκει φιλόξενη στέγη στην Πειραματική Σκηνή-1 του Εθνικού Θεάτρου. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία, συνδυάζει τους κώδικες του σωματικού θεάτρου με το animation και παράγει την αφήγηση της ιστορίας του Φελίνι με νέο θεατρικό ιδίωμα.
Από τον ιταλικό νεορεαλισμό στον ... «θεατρικό ποιητικό μετα-ρεαλισμό;», ρωτώ την Κατερίνα Δαμβόγλου, η οποία (μαζί με τον Robin Beer) σκηνοθετεί την παράσταση, υπογράφοντας και τη μετάφραση/διασκευή του έργου.
«Η αλήθεια είναι πως δεν κοιτάξαμε τόσο το κοινωνικοπολιτικό επίπεδο από το οποίο βγήκε το La Strada. Δεν θα μπορούσαμε να το αγνοήσουμε φυσικά, αφού ο νεορεαλισμός γεννήθηκε μέσα από τα στούντιο που έχτισε ο Μουσολίνι. Η μεταπολεμική φτώχεια οδήγησε από ανάγκη τους σκηνοθέτες σε ένα υπέροχο νέο είδος σινεμά. Ωστόσο, ο Φελίνι με το La Strada κατηγορήθηκε από τους νεορεαλιστές κριτικούς, σκηνοθέτες, θεατές. Ουδείς προφήτης στον τόπο του δεν λέει το ρητό; Κι ο Φελίνι θεωρεί τον εαυτό του ως τέτοιο. Φυσικά δικαιώνεται εκ των υστέρων. Γιατί στον κόσμο μας υπάρχουν περισσότεροι Ζαμπανό από κλέφτες ποδηλάτων. Γιατί θεωρεί, πως έχουμε φύγει από τις ανάγκες του νεορεαλισμού. Γιατί να μένουμε σε ένα παρόν που έχει ήδη γίνει παρελθόν; Κι έτσι το La Strada αποκτά μια διαχρονική αξία. Κι εκεί μας κέρδισε. Γιατί μιλά για πράγματα που αφορούν στο σήμερα, στο πάντοτε, στο παντού. Κι ας αποτελείται από φιγούρες του περιθωρίου. Του τσίρκου, του μπουλουκιού. Με εικόνες ποιητικές, στις οποίες πατήσαμε πάνω για να αναδείξουμε το έργο του Φελίνι. Αυτοί οι χαρακτήρες, ο Ζαμπανό, η Τζελσομίνα, ο Τρελός, και όλοι οι μικροχαρακτήρες, είναι όλοι μέσα μας, κομμάτι μας. Όπως άλλωστε είναι και κομμάτι του ψυχισμού και της φαντασίας του ίδιου του Φελίνι. Θεατρικός ποιητικός μετα-ρεαλισμός; Εμείς λέμε πως κάνουμε θέατρο. Ποιητικός είναι ο ίδιος ο Φελίνι. Και αν αρνούμαστε αυτό που μας έδωσε απλόχερα θα έβγαινε ένα αποτέλεσμα κενό, φενάκη. Οι όποιες αλλαγές, γίνανε κυρίως για να μπορέσει να ζωντανέψει ένα κινηματογραφικό αριστούργημα σε μια σκηνή θεάτρου. Με συνύπαρξη εικόνας σε προβολή και ζωντανού υλικού, μουσικής, ηθοποιών. Σώμα, εικόνα και φαντασία. Αυτά είχαμε στο νου μας και όλα πηγάζουν από τη δίκη μας φαντασία, όπως την έκανε να οργιάσει ο πλούσιος φελινικός κόσμος. Γιατί ο ρεαλισμός επί σκηνής πρέπει να ξεκινά από τη φαντασία και την ποίηση. Αλλιώς πώς να αναδείξουμε τον κόσμο μας αν δεν τον δούμε κι εμείς με μάτια πιο... μεταφυσικά. Για τη μετουσίωση γίνονται όλα. Για να μεγαλώσει ο κόσμος μας. Μέσα μας και έξω και να ζήσουμε μαζί μια συλλογική εμπειρία που θα μας πάει πιο πέρα. Κι όποιον αγγίξει», απαντά η Κατερίνα Δαμβόγλου.
Ο Φελίνι στο «γράμμα σ΄ένα μαρξιστή κριτικό» έγραψε πως «περισσότερο σήμερα, που γίνεται τόσος λόγος για τον σοσιαλισμό, χρειάζεται απλά να μάθουμε να ζούμε έστω και με έναν και μόνο άλλον άνθρωπο». Πιστεύετε ότι αυτή η άποψη του Φελίνι είναι επίκαιρη μέχρι σήμερα, ρωτώ τον Robin Beer κι εκείνος απαντά:
«Πιστεύω πως ο Φελίνι ακουμπά πάνω σε κάτι διαχρονικό. Μεγάλα κοινωνικά κινήματα, παγκόσμια πολιτική, “ μόδες”, όλα αυτά σίγουρα επηρεάζουν την (κοινωνική) συμπεριφορά αλλά, αν κοιτάξουμε το βαθύτερο επίπεδο, σπανίως μας αλλάζουν. Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι το κλειδί για κοινωνική αλλαγή - η ουσιαστική σχέση, η δυναμική ανάμεσα σε δυο ανθρώπους εμπεριέχει μια πραγματικότητα πιο σημαντική που καμιά κοινωνικοπολιτική αλλαγή ή μεγάλη ιδέα δεν μπορεί να επηρεάσει. Αυτό νομίζω θέλει να πει ο Φελίνι: Πρέπει να ξεκινήσουμε από τον άνθρωπο».
Ο Φελίνι με τη φιγούρα του Ζαμπανό παραπέμπει στον φασισμό, στην καταπίεση, την τρομοκρατία. Ποιες είναι οι σκηνοθετικές τεχνικές που επιλέγονται για να αναδειχθούν αυτά τα στοιχεία; Ο λόγος στην Κατερίνα Δαμβόγλου:
«Ας μη μιλάμε για φασισμό. Ας μιλήσουμε για πόλωση. Ας μη φτωχαίνουν με τις λέξεις, τις χιλιοειπωμένες, οι καρδιές μας από νόημα. Ο Ζαμπανό, ναι, είναι ένας άνθρωπος μόνος, και οι τρεις χαρακτήρες είναι μόνοι. Ο Ζαμπανό είναι αυτός που δεν ξέρει να αγαπά. Κυρίως τον εαυτό του. Ας κοιτάξουμε το ανθρώπινο επίπεδο κι ας δούμε πού και πότε επιλέγουμε κι εμείς -συνειδητά ή μη- να βγάλουμε προς τα έξω έναν Ζαμπανό. Μέσα μας κατοικεί. Είναι καταπιεστής γιατί καταπιέζεται. Τρομοκρατεί για να μην τρομοκρατείται. Η σκηνοθετική τεχνική ήταν μία. Ας κοιτάξουμε γύρω μας. Για να βρούμε το γιατί μιας τέτοιας φιγούρας. Μια κοινωνική υστερία είναι που μας οδηγεί συνήθως σε τέτοιες συμπεριφορές. Μια τοξική συμπεριφορά στην οποία έχουμε συνηθίσει γιατί είναι βολικό το “ κατηγορώ”. Είναι σα να ζούμε μια περίοδο πένθους από την οποία δε θέλουμε να βγούμε. Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Μέσα από την τέχνη μπορούμε να δούμε την ακραία επίπτωση μια τέτοιας συμπεριφοράς στον κόσμο. Όχι, όμως, πως δεν είναι απολύτως ρεαλιστική αυτή η φιγούρα του Ζαμπανό. Τώρα σκέφτομαι κι άλλη μια σκηνοθετική οδηγία που δώσαμε στον Ζαμπανό μας. Ο Ζαμπανό φορά τη μάσκα του περφόρμερ. Στο νούμερο του σπάει αλυσίδα, σπάει δεσμά. Ωστόσο επιλέγει να μείνει δέσμιος. Η αλυσίδα μπορεί να είναι η οργή ή η πραγματική μάσκα. Τον παρομοιάσαμε, λοιπόν με ένα σκυλί κακοποιημένο. Μπορεί ένα τέτοιο σκυλί να αγαπηθεί; Να γίνει καλό; Ή πρέπει να πεθάνει γιατί θα σκοτώσει; Εν αντιθέσει με τα σκυλιά, οι άνθρωποι μπορούν να βγάλουν τη μάσκα και έχουν συνείδηση των πράξεών τους. Μπορούν επίσης και να κωφεύουν ή να δηλώνουν τυφλοί ως προς τις επιπτώσεις των πράξεων τους. Ως πότε και έως πού όμως;»
Οι FlyTheatre έχουν χρησιμοποιήσει και σε άλλες δουλειές το παιχνίδι με τις μάσκες, το σωματικό θέατρο και το video. Πρόκειται για μία νέα προσέγγιση του θεατρικού δρώμενου, ή για ένα νέο είδος αναπαράστασης; Η απάντηση από τον Robin Beer:
«Θα έλεγα πως όσο πειραματική κι αν φαίνεται η δουλειά μας, είναι για μας η ματιά του θεατή που την κάνει έτσι. Η σύνδεση, δηλαδή, τεχνολογίας και σωματικότητας, που γίνεται από τον θεατή ένα με τον πειραματισμό. Στο κέντρο μας λέμε ιστορίες. Αποκαλούμε τους εαυτούς μας παραμυθάδες, story-tellers. Παραδοσιακές και κλασικές μορφές θεάτρου, που ο εικοστός αιώνας άρχισε να περιθωριοποιεί στο όνομα της προόδου - αλλαγής, όπως Commedia Del’Arte, Χορός, Τραγωδία, Μελόδραμα, Κουκλοπαιχτική, Μιμική και Κλόουν είναι πάντα η αρχή μας. Ακόμη και το ψηφιακό κομμάτι της δουλειάς μας, το βίντεο, παίζει έναν ρόλο παραδοσιακό. Ποτέ δεν ξεπερνά τις ανάγκες της ιστορίας. Εν τέλει τίποτε δεν είναι καινούριο. Από την άλλη, θεωρώ πως σπρώχνουμε τα όρια του θεάτρου κατά κάποιο τρόπο. Για κάποιους σίγουρα πάμε κόντρα στο ρεύμα. Η δημιουργία εικόνας σε τρισδιάστατο ταμπλό είναι αυτό στο οποίο δίνουμε έμφαση. Επίσης, βρισκόμενοι για πρώτη φορά σε έναν οργανισμό όπως το Εθνικό Θέατρο μας έκανε να αντιληφθούμε τη «θέση» μας ως καλλιτέχνες στο εδώ και το τώρα. Είμαστε ασφαλείς, αλλά συνάμα νοιώθουμε και άβολα. Αυτό είναι θετικό. Από τη μια, μαθαίνουμε. Από την άλλη σπρώχνουμε κι εμείς. Εαυτούς και όρια άλλων.»
Πειραματική Σκηνή-Ι Θέατρο Rex Σκηνή «Κατίνα Παξινού»
Μετάφραση, Διασκευή: (FlyTheatre) Κατερίνα Δαμβόγλου
Σκηνοθεσία: (FlyTheatre) Κατερίνα Δαμβόγλου, Robin Beer
Μουσική: Νίκος Γαλενιανός
Στίχοι τραγουδιών: Λίνα Νικολακοπούλου
Σκηνικά: ΕρμίναΑποστολάκη
Κοστούμια: Νατάσα Σταματάρη
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Μιχάλης Βαλάσογλου, Σοφία Μαραθάκη, Κατερίνα Μαυρογεώργη,
Κωνσταντίνος Mωραΐτης, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Ρόζα Προδρόμου,
Γιώργος Σύρμας, Εριφύλη Στεφανίδου, Απόστολος Ψυχράμης
Παραστάσεις: Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 20.00
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή από επισκέπτες της ιστοσελίδας.