Το πιλοτικό πρόγραμμα του Συμβουλίου της Ευρώπης «Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Προσόντων για Πρόσφυγες (EQPR)» (2017), περνάει στη φάση εφαρμογής (2018-2020) και εγκαινιάστηκε πριν λίγες ημέρες στο ελληνικό υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΘ) με ειδική θεματική ημερίδα. Ο Επικεφαλής του Τμήματος Εκπαίδευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, Sjur Bergan, ο οποίος συνεργάζεται από την αρχή του εγχειρήματος με τις ελληνικές αρχές για την υλοποίηση του και συμμετείχε στην ημερίδα ως ομιλητής, μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την ιστορική πορεία του εγχειρήματος αλλά και την μελλοντική του εξέλιξη.

Αναφέρθηκε εκτενώς στη θετική επιρροή του «Ευρωπαϊκού Διαβατηρίου Προσόντων για Πρόσφυγες» στις κοινωνίες όλων των ευρωπαϊκών κρατών, κυρίως ως προς την ένταξη των προσφύγων στις χώρες υποδοχής, αλλά και στο όφελος που θα αποκομίσουν οι ίδιες οι χώρες υποδοχής και οι πολίτες του. Επίσης, αναφέρθηκε στην απόλυτα ικανοποιητική συνεργασία με την Ελλάδα και με τις άλλες τρεις συμμετέχουσες χώρες (Ιταλία, Νορβηγία και Μεγάλη Βρετανία), προσμένοντας παράλληλα την επέκταση του προγράμματος σε άλλες πέντε χώρες (Αρμενία, Καναδά, Γερμανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες).

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Sjur Bergan στο Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και τη δημοσιογράφο Ε.Ντζιούνη

Ερ: Κύριε Bergan, είστε Επικεφαλής του Τμήματος Εκπαίδευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης και συμμετείχατε στην εκδήλωση για την έναρξη της 2ης φάσης του Ευρωπαϊκού Διαβατηρίου Προσόντων για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το εγχείρημα;

Απ: Οι πρόσφυγες έχουν προσόντα, μερικές φορές και μάλιστα αρκετά συχνά δεν είναι σε θέση να τεκμηριώσουν αυτά τα προσόντα αλλά πρέπει να μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ούτως ή άλλως. Εάν δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τα προσόντα τους, γνωρίζουμε ότι τελικά θα χάσουν αυτά τα προσόντα. Είναι σαν να μιλάς μια γλώσσα. Εάν δεν μιλάτε τη γλώσσα σας για κάποιο χρονικό διάστημα, την ξεχνάτε. Αυτό είναι ένα πρόβλημα για τους πρόσφυγες, αλλά αυτό αποτελεί επίσης πρόβλημα για τις χώρες υποδοχής και τις χώρες καταγωγής τους.

Έτσι, το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Προσόντων για τους Πρόσφυγες παρέχει την ευκαιρία να ξεκινήσει ένας αίσιος κύκλος και όχι ένας φαύλος κύκλος. Το Διαβατήριο Προσόντων για Πρόσφυγες επιτρέπει στους πρόσφυγες να αξιολογήσουν τα προσόντα τους, ακόμη και αν δεν μπορούν να τα τεκμηριώσουν. Επιτρέπει στους πρόσφυγες να αισθάνονται ότι εκτιμώνται και ότι είναι χρήσιμοι. Τους επιτρέπει να χρησιμοποιούν τα πραγματικά τους ταλέντα και, εξίσου, επιτρέπει στις χώρες υποδοχής τους να επωφεληθούν από αυτά τα ταλέντα. Δεν είμαι βέβαιος ότι οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν την πολυτέλεια να δηλώσουν ότι δεν τις ενδιαφέρουν τα προσόντα που έχουν οι πρόσφυγες.

Ερ: Όσον αφορά την πρώτη φάση του προγράμματος, γιατί συμμετείχαν μόνο 4 χώρες: η Ελλάδα, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία;

Απ: Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα, δοκιμάσαμε μια μεθοδολογία, αναπτύξαμε μια μορφή για την περιγραφή των προσόντων των προσφύγων, ακόμη και όταν δεν μπορούν να τεκμηριωθούν, και για να γίνει αυτό, χρειαζόμασταν ένα έργο μικρής κλίμακας. Δεν μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό με χίλιους ανθρώπους και 15 συμμετέχοντες χώρες. Κατά συνέπεια ήταν 4 οι χώρες. Αλλά υπήρξε ένας άλλος σημαντικός εταίρος που είναι η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Η Αντιπροσωπεία τους στην Ελλάδα ήταν κλειδί, διότι με το υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες βοήθησε στον εντοπισμό προσφύγων, συνέβαλε στην οργάνωση συνεντεύξεων. Ακόμη πιο ισχυρό ρόλο, ιδιαίτερα όσον αφορά τόσο τις online συνεντεύξεις όσο και την ηλεκτρονική αποθήκευση πληροφοριών. Εάν θέλετε να αποθηκεύσετε πληροφορίες σχετικά με τα προσόντα των προσφύγων στο διαδίκτυο, θα πρέπει να βεβαιωθείτε ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά παράβαση του νόμου. Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες είναι το χρυσό πρότυπο για την προστασία των προσφύγων και το εγχείρημα θα καθοδηγηθεί από αυτό το χρυσό πρότυπο.

Ερ: Η επιλογή της Ελλάδας και της Ιταλίας προέκυψε επειδή χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν περισσότερο από άλλες ευρωπαϊκές χώρες τη μεταναστευτική κρίση;

Απ: Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ιταλία υποδέχονται σίγουρα περισσότερους πρόσφυγες από ό,τι οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (με εξαίρεση την Τουρκία), αλλά ταυτόχρονα τόσο η Ελλάδα όσο και η Ιταλία ανέφεραν ότι ενδιαφέρονται πολύ για το εγχείρημα, έτσι ώστε να γίνουν εθελόντριες. Συμμετέχουν επειδή θέλουν και, στην περίπτωση της Ελλάδας, οργάνωσαν το Αύγουστο του 2016 ένα Θερινό Σχολείο για τους πρόσφυγες, ώστε να υπάρξει πραγματική βούληση τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία για την αντιμετώπιση της κατάστασης των προσόντων των προσφύγων.

Ερ: Υπάρχουν προκαταλήψεις για την Ελλάδα και την Ιταλία όσον αφορά την οργάνωση. Πώς ήταν η προσωπική σας εμπειρία κατά τη διάρκεια αυτού του εγχειρήματος;

Απ: Η εμπειρία μας είναι ότι εάν υπάρχουν τέτοιες προκαταλήψεις, είναι σαφώς λάθος. Δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε την πρώτη φάση αυτού του πιλοτικού προγράμματος χωρίς την εξαιρετική δουλειά του ελληνικού υπουργείου Παιδείας αλλά και με την Ελληνική Αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. Διοργάνωσαν τις συνεντεύξεις, προσδιόρισαν τους πρόσφυγες και αυτό έγινε με εξαιρετικό τρόπο. Το Ιταλικό Κέντρο Αναγνώρισης ήταν μέρος μιας ομάδας ερευνητών και δουλεύουν πολύ καλά. Είμαι βέβαιος ότι σε όλες τις χώρες βρίσκονται άτομα με καλές οργανωτικές δεξιότητες και θετικές στάσεις και ίσως και το αντίθετο, αλλά σε αυτό το εγχείρημα οι άνθρωποι που είχαμε, ήταν αυτοί που είχαν τις κατάλληλες δεξιότητες και τον κατάλληλο ενθουσιασμό για να το θέσουν σε πράξη.

Ερ: Η πρώτη φάση πραγματοποιήθηκε ως πιλοτικό πρόγραμμα κυρίως στην Ελλάδα και έχει, σύμφωνα με την έκθεση, σαφή επιτυχία. Παρ 'όλα αυτά, οι στατιστικές δείχνουν ότι έχουν υποβληθεί σε συνεντεύξεις 92 πρόσφυγες και έχουν εκδοθεί 73 ευρωπαϊκά διαβατήρια επαγγελματικών προσόντων σε πρόσφυγες. Υπάρχουν χιλιάδες πρόσφυγες στην Ελλάδα, την Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νορβηγία, γιατί μόνον 92 και πώς έχουν επιλεγεί;

Απ: Λοιπόν, είμαστε μεταξύ εκείνων που πιστεύουν ότι αυτός ο αριθμός είναι επαρκής. Το πρόγραμμα είναι πιλοτικό έργο, έπρεπε να δοκιμάσουμε τη μεθοδολογία, για να το κάνουμε αυτό χρειαζόμασταν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα, αλλά δεν θα μπορούσε να είναι πολύ μεγάλο. Ακριβώς για να φανεί αυτό που πραγματικά σημαίνει: κάθε πρόσφυγας είχε πάρει συνέντευξη από μια ομάδα δύο αξιολογητών διαπιστευτηρίων. Κατά τη διάρκεια μιας ημέρας, κάθε ομάδα συνόδευσε έναν πρόσφυγα ανά ώρα και είχε αρκετό χρόνο στη διάθεσή τους. Συνεπώς, πρόκειται για εντατική δουλειά. Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα και κάναμε περισσότερα πράγματα απ’ ό,τι πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να κάνουμε

Ερ: Νέες χώρες εντάσσονται στο πρόγραμμα για τη δεύτερη φάση (Αρμενία, Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Κάτω Χώρες) που θα διαρκέσει από το 2018-2020. Πρόκειται για μια θετική προοπτική, αλλά εξακολουθούμε να μην αγγίζουμε και τις 47 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πώς έγινε η επιλογή για τις νέες συμμετέχουσες χώρες;

Απ: Προσφέρθηκαν εθελοντικά. Εθελοντικά επειδή πιστεύουν ότι το πρόγραμμα είναι σημαντικό και επειδή νομίζουν ότι μπορούν να συνεισφέρουν. Εάν κοιτάξετε το φάσμα των χωρών, είναι όχι μόνο μεγαλύτερες αλλά και ευρύτερες και στη νέα φάση έχετε τον Καναδά, έχετε την Αρμενία. Έχετε δύο ή τρεις μεγάλες χώρες στο κέντρο της Ευρώπης: τη Γερμανία, τη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες και, κυρίως, έχετε ισχυρότερη συμμετοχή της UNHCR όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο Στρασβούργο και αλλού. Είναι λοιπόν ένα περαιτέρω σημαντικό βήμα.

Ερ: Πιστεύετε ότι οι άλλες χώρες δεν ενδιαφέρονται ή μήπως νιώθουν ότι το πρόγραμμα δεν τις αφορά;

Απ: Όλες οι χώρες ανησυχούν κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Γι’ αυτό εργαζόμαστε με ένα δίκτυο Εθνικών Κέντρων Πληροφόρησης για την Αναγνώριση, για το οποίο το Συμβούλιο της Ευρώπης μαζί με την UNESCO αποτελούν τη Γραμματεία. Γι 'αυτό διευρύνουμε τη γνώση και την κατανόηση του Διαβατηρίου Προσόντων των Προσφύγων μέσω αυτού του δικτύου και κατά τη διάρκεια αυτού του προγράμματος θα προσφέρουμε επίσης εκπαίδευση για τους αξιολογητές που προέρχονται από άλλες χώρες που εμπλέκονται άμεσα. Έτσι τελικά θα συμμετάσχει κάθε χώρα.

Ερ: Το εγχείρημα χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Νορβηγία. Εκτός από τη Νορβηγία, οι άλλες χώρες έχουν επίσης να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση, αλλά αποφάσισαν παρ’όλ’αυτά να συμμετάσχουν οικονομικά σε αυτό το πρόγραμμα. Πώς αξιολογείτε και εξηγείτε αυτό το γενναιόδωρο φαινόμενο;

Απ: Λοιπόν νομίζω ότι η γενναιοδωρία είναι μέρος της εξήγησης. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ιταλία έχουν δείξει αληθινή γενναιοδωρία, βέβαια ταυτόχρονα, μέσω του Διαβατηρίου των Προσόντων επιλύουν ένα υπάρχων πρόβλημα. Θα βοηθήσουμε επίσης στην οικοδόμηση ικανοτήτων τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία και νομίζω ότι ενδιαφέρονται επίσης γι 'αυτό επειδή, ως χώρες πρώτης άφιξης, μια σημαντική πτυχή αυτού του προγράμματος είναι ότι δεν αφήνουμε το πρόβλημα μόνο στις χώρες της πρώτης άφιξης. Πρόκειται για ένα εγχείρημα στο οποίο πολλές ευρωπαϊκές χώρες μπορούν να συνεισφέρουν ακόμη και αν οι ίδιες ίσως δεν υποδέχονται τόσους πολλούς πρόσφυγες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία.

Ερ: Το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Προσόντων για τους Πρόσφυγες είναι ένας τρόπος για να διευκολυνθεί η ένταξη των προσφύγων στις χώρες υποδοχής. Ωστόσο, δεδομένου ότι δεν παρέχει ισοτιμία και αναγνώριση πτυχίων, αυτό μπορεί να προκαλέσει υπερβολικές προσδοκίες στους πρόσφυγες. Πώς αντιμετωπίζουν το Συμβούλιο της Ευρώπης και τα συμμετέχοντα κράτη αυτή τη διάσταση;

Απ: Η διαχείριση των προσδοκιών είναι πάντα δύσκολη. Δεν μπορούμε να εγγυηθούμε 100% ότι κάποιος δεν θα μείνει απογοητευμένος, αλλά εξηγούμε με μεγάλη προσοχή σε κάθε συνέντευξη τι είναι το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Προσόντων για τους Πρόσφυγες και τι δεν είναι. Αυτό εξηγείται γραπτώς, εξηγείται προφορικά και εξηγείται στη γλώσσα του κάθε πρόσφυγα.

Ερ: Υπάρχει κίνδυνος πολίτες της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Βρετανίας, της Νορβηγίας κλπ. που αναζητούν μια θέση εργασίας να νιώσουν ότι απειλούνται από το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Προσόντων για τους Πρόσφυγες; Μπορεί να είναι λόγος για περαιτέρω αύξηση του λαϊκισμού;

Απ: Φυσικά όσοι αντιτίθενται στην υποδοχή προσφύγων από τη χώρα τους, θα χρησιμοποιήσουν πιθανώς το Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό Προσόντων για τους Πρόσφυγες ως ένα επιπλέον επιχείρημα ώστε οι πρόσφυγες να μείνουν στη χώρα τους, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα υποστούν πόλεμο και πόνο. Αλλά σκεφτείτε το διαφορετικά, σκεφτείτε αυτό το πρόγραμμα ως μια ευκαιρία για τους πρόσφυγες να αποδείξουν ότι έχουν προσόντα που μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους στις χώρες όπου φθάνουν. Σκεφτείτε μια χώρα που δεν διαθέτει αρκετό προσωπικό στην υγειονομική περίθαλψη, που στερούνται προσωπικού σε διάφορους επαγγελματικούς τομείς που είναι χρήσιμοι στη κοινωνία. Θέλουμε στ’ αλήθεια να μην επιτρέψουμε στους πρόσφυγες να εργάζονται σε αυτές τις θέσεις εργασίας και κατά συνέπεια να αφήσουμε αβοήθητα τα άτομα που χρειάζονται υγειονομική περίθαλψη ή που χρειάζονται διάφορες υπηρεσίες; Αυτό για μένα δεν θα ήταν λογική πρόταση

Ερ: Το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Προσόντων για τους Πρόσφυγες στοχεύει τους ενήλικες, αλλά τι προβλέπεται για τα παιδιά των προσφύγων που εξακολουθούν να σπουδάζουν ή που πρέπει να σπουδάσουν και να πάνε σχολείο;

Απ: Το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Προσόντων για τους Πρόσφυγες στοχεύει όποιον διαθέτει προσόντα αλλά δεν μπορεί να τα τεκμηριώσει. Η δική μας εντύπωση είναι ότι για τα ανήλικα παιδιά η λύση βρίσκεται λίγο πολύ στο εκπαιδευτικό σύστημα και στο μαθησιακό επίπεδο που μπορούν να ενταχθούν: πρέπει να ξεκινήσουν την 4η τάξη ή να ξεκινήσουν την 5η τάξη; Αυτή είναι μια ρεαλιστική απόφαση που, κατά την κρίση μας, οι εκπαιδευτικές αρχές διαχειρίζονται σωστά. Το τίμημα για κάποιον που έχει προσόντα αλλά δεν μπορεί να το αποδείξει, δεν είναι εάν θα ενταχθεί στην 4η ή την 5η τάξη, αλλά αν θα μπορέσει να εργαστεί, να συνεχίσει τις σπουδές του ή εάν θα είναι καταδικασμένος σε μια παθητική ύπαρξη ή στο να αποδέχεται θέσεις εργασίας χαμηλότερου επιπέδου σε αντιστοιχία με τα προσόντα του. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εστιάζουμε στα άτομα με προσόντα που δεν έχουν τη δυνατότητα να το αποδείξουν.

Ερ: Η έναρξη της δεύτερης φάσης αυτού του έργου πρόκειται να διαρκέσει μέχρι το 2020. Τι θα ακολουθήσει μετά;

Απ: Ο μελλοντικός στόχος είναι η σύσταση μιας ομάδας αξιολογητών σε όσο το δυνατόν περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν γνώση του Διαβατηρίου Προσόντων, οι οποίοι θα έχουν εκπαιδευτεί στη μεθοδολογία, έτσι ώστε στο μέλλον, οι πρόσφυγες ανά την Ευρώπη που θα επιθυμούν να αξιολογήσουν τα προσόντα τους, θα μπορούν να το κάνουν κατά βούληση και στο διαδίκτυο. Οι πρόσφυγες θα βρίσκονται σε ένα μέρος όπου θα μπορεί να ελεγχθεί η ταυτότητά τους εξ αποστάσεως από τους αξιολογητές διαπιστευτηρίων. Πιστεύουμε λοιπόν ότι δημιουργούμε τα θεμέλια για ένα σύστημα το οποίο θα διευκολύνει τους πρόσφυγες στις συνεντεύξεις, στην αξιολόγηση των προσόντων τους και, στη συνέχεια, εάν οι αξιολογητές πιστεύουν ότι όντως έχουν τα προσόντα που ισχυρίζονται, να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν αυτά τα προσόντα για να συνεχίσουν τις σπουδές τους ή να εργαστούν.

Φυσικά, ένας λόγος για τον οποίο τρέχουμε αυτό το πρόγραμμα από το 2015 είναι επειδή η Ευρώπη αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη προσφυγική κρίση εδώ και δεκαετίες. Θα θέλαμε πολύ να πιστέψουμε ότι αυτή είναι η τελευταία προσφυγική κρίση στην Ευρώπη, αλλά βέβαια αυτό είναι υπερβολικά αισιόδοξο. Έτσι ετοιμάζουμε την Ευρώπη ώστε να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προσφυγικές κρίσεις και μέσω αυτού του προγράμματος.

Ερ: Ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος της Ελλάδας στο μέλλον σε αυτό το εγχείρημα;

Απ: Ελπίζω πολύ ότι ο ρόλος της Ελλάδας θα είναι ενεργός. Η Ελλάδα μέσω αυτού του εγχειρήματος έχει μέχρι τώρα αποκτήσει μια εμπειρία που μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Νομίζω ότι η Ελλάδα έχει δείξει πώς μπορεί να είναι το πρότυπο για τη διοργάνωση των συνεντεύξεων, πώς μπορούν να εντοπιστούν οι πρόσφυγες. Επίσης, μια χώρα που αντιμετωπίζει μια δύσκολη κατάσταση με δεξιότητες, αλλά και με ενθουσιασμό και θετική στάση μπορεί πραγματικά να συνεισφέρει. Αυτό είναι ένα μεγάλο μάθημα για την υπόλοιπη Ευρώπη και ελπίζω ότι θα συνεχίσουμε να αξιοποιούμε την ελληνική εμπειρία σε αυτό το εγχείρημα και στο μέλλον.